Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Download Report Transcript Romantyzm, pozytywizm, modernizm… Temat: Porównanie stosunku modernistów, romantyków i pozytywistów do natury, cywilizacji oraz świata. Romantyzm WALKA „Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix MIŁOŚĆ „Pocałunek”- Francesco Hayez Ramy czasowe Poprzedzające epokę tendencje preromantyczne pojawiły się już w latach 70. XVIII w. (literatura angielska, francuska, niemiecka). Jednak za początek nowego okresu uznaje się wybuch rewolucji francuskiej (1789), a koniec przypada na Wiosnę Ludów (1848-1849). W Polsce datą rozpoczynającą romantyzm jest rok 1822, czyli wydanie debiutanckiego tomu poezji Adama Mickiewicza pt. ,,Ballady i romanse”, natomiast koniec epoki wyznacza klęska powstania styczniowego (1864). Romantyzm rozwinął się… Na fali ruchów wolnościowych wyzwolonych przez Wielką Rewolucję Francuską (1789). Walił się stary porządek feudalny, a tworzył nowy ustrój zwany burżuazyjnodemokratycznym. Dotychczasowe autorytety legły w gruzach, a hasła rewolucjonistów stały się inspiracją dla artystów. ,, Wolność wiodąca lud na barykady ” Eugène Delacroix Nowe pokolenie, czyli bohaterowie romantyczni. - zbuntowani zafascynowani tym co mroczne i tajemnicze kwestionujący oświeceniową wiarę w potęgę rozumu ludzkiego nierozważni zwykle dobrze wykształceni PRZYKŁAD „Cierpienia młodego Wertera” „Dziady” Romantyczna wizja świata: NATURA Romantycy z fascynacją wsłuchiwali się w głos natury. Była ona dla nich wielką inspiracją, co dostrzegamy w wielu utworach ówczesnych twórców. Była to także ucieczka przed ułomną i sztuczną rzeczywistością. Natura skrywała w sobie to czego szukali romantycy, czyli tajemniczość i nieprzewidywalność . „Sonety krymskie” „Lilije” „Świtezianka” „Pan Tadeusz” CYWILIZACJA I ŚWIAT Romantycy poszukiwali nowych dróg poznania i myślenia. Doceniali głównie to co irracjonalne. Nastąpił kryzys oświeceniowej wiary w rozum, naukę i prawdę. Pojawiło się nowe pojęcie narodu. Podkreślano, że wartości państwa stanowią ludzie, ich obyczaje, tożsamość i prawa. Fascynowano się ludowością. Powracano do dawnych legend, wierzeń i inspirowano się średniowieczem wykorzystując motywy grozy i fantastyki. Nauka w romantyzmie: Państwowy Uniwersytet w Wilnie, założony w 1579 • Rozkwit Uniwersytetu przez króla Polski Stefana Batorego jako Akademia i Uniwersytet Wileński Wileńskiego • Tajne związki młodzieży wileńskiej (filomaci i filareci) • Skonstruowanie lampy naftowej przez Ignacego Łukasiewicza • Uruchomienie pierwszej linii telegraficznej Pozytywizm NAUKA PRACA „Walcownia żelaza” – Adolph von Menzel Ramy czasowe: Kolejną, po romantyzmie, epoką w kulturze i sztuce jest pozytywizm., który najpierw rozwinął się w połowie XIX wieku we Francji. Jednak za jego początkową datę można uznać rok 1863, ponieważ powstanie styczniowe spowodowało istotne zmiany w świadomości społecznej, a następnie w literaturze i sztuce. Geneza… … wiąże się z sytuacją gospodarczą i społeczną Francji. Rozwijał się ustrój kapitalistyczny i burżuazja oraz nastąpił szybki rozkwit nauk ścisłych. Zaczęto powracać do epoki uznającej wiedzę i rozum za najważniejsze wartości. DARWINIZM Tak nazywa się prąd myślowy, powiązany z zagadnieniami ewolucji gatunków sformułowanymi w 1859 roku przez Karola Darwina. Ta teoria uzasadniła zachodzące w danej grupie społecznej zmiany, doborem naturalnym i nieustanną walką o byt. Ów prąd myślowy bardzo silnie oddziaływał na kulturę drugiej połowy XIX wieku. Karykatura Darwina Światopogląd Praca organiczna u podstaw Szerzenie oświaty wśród najbiedniejszych, aby stali się pełnoprawną częścią społeczeństwa. Współpraca całego społeczeństwa, wszystkich warstw dla dobra kraju. Dużą wagę przykładano do kształcenia i podwyższenia standardów życia . Kult nauki Kult pracy „Bogaćcie się.” Pozytywiści w przeciwieństwie do romantyków interesowali się dobrem ogółu społeczeństwa i swoją pracę opierali na wspólnym działaniu ( Karol Darwin- filozofia organiczna). Mieli świadomość ciągłych zmian w świecie. PRZYKŁAD „Lalka” Bolesław Prus Emancypacja kobiet Było to zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie dostępu do szkół, aktywności zawodowej. Powstały pierwsze zorganizowanie związki kobiet. Kobiety wreszcie mogły osiągnąć niezależność życiową. Wzorzec osobowy „Nad Niemnem” (Marta, Justyna), „Marta” – Eliza Orzeszkowa Asymilacja Żydówpolegała na integracji Żydów mieszkających w Polsce ze społeczeństwem polskim. Scjentyzm-dzięki wiedzy i nauce można lepiej zrozumieć procesy i problemy społeczne. Utylitaryzmużyteczność dla społeczeństwa. Nauka a odkrycia w pozytywizmie: • • • • • • • „Kurs filozofii pozytywnej” - A. Comte Premiera „Halki” – S. Moniuszko Działalność Szkoły Głównej Warszawskiej „O powstaniu gatunków”- K. Darwin Ukończenie budowy Opery Paryskiej Wynalezienie telefonu (A. G. Bell) Wynalezienie szczepionki przeciwko wściekliźnie (L. Pasteur) Realizm i naturalizm Polegał na przestawieniu świata takiego jaki jest naprawdę, bez zbędnego upiększania. Wszystko miało być zgodne z rzeczywistością, faktami historycznymi i społecznymi. Przykład „Kamieniarze” – Gustave Courbet Inteligencja Tak określano grupę społeczną, która pojawiła się w XIX- wiecznej kulturze. Byli to ludzie wykształceni, bez korzeni arystokratycznych. Było to charakterystyczne dla Europy wschodniej, gdzie pojawiło się zapotrzebowanie na specjalistów. Inteligencję łączył styl życia, wzorce kulturowe, wartości i prestiż społeczny. „Doktor Dwernicki z żoną przy fortepianie” - Stanisław Dębicki Modernizm NOWOCZESNOŚĆ W. Gropius, budynek Bauhausu wDessau-Roßlau ŻYCIE I POPĘDY CZŁOWIEKA Jacek Malczewski - Zatruta studnia (Chimera). „Modernisme”, czyli nowoczesność… Modernizm to określenie ogółu kierunków awangardowych w literaturze i sztuce w okresie 1880 – 1910, przeciwstawiających się realizmowi i naturalizmowi, wyrażających dezaprobatę wobec moralności mieszczańskiej, w dziełach kładących nacisk na indywidualizm, symbolizm, estetyzm. To także jedna z wielu nazw Młodej Polski lub jej pierwszego dziesięciolecia, odznaczająca się:  dążeniem do oryginalności,  innowacyjności,  krytycznym stosunkiem do tradycji i dokonań przeszłych epok. Dwie teorie modernizmu: Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche Artur Schopenhauer U podstaw całej rzeczywistości leży wola: irracjonalny, ślepy pęd Wola nigdy nie może być zaspokojona, a to prowadzi do cierpienia Ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie dla innych cierpiących lub kontemplację piękna w sztuce ,, Jak człowiek dźwiga własne ciało, a ciężaru jego nie czuje, tak nie dostrzega własnych błędów” Artur Schopenhauer Fryderyk Nietzsche  Życie jest najwyższą wartością  Tradycyjna moralność (moralność niewolników) ogranicza życie  Ludzkość musi odrzucić chrześcijaństwo, które hamuje jej rozwój  Ideałem jest nadczłowiek- jednostka kierująca się wolą mocy  Jednostka nie powinna poświęcać się dla społeczeństwa IMPRESJONIZM …. to kierunek w malarstwie i literaturze ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Nazwę zaczerpnął od tytułu obrazu Claude’a Moneta „Impresja – wschód słońca” i w języku francuskim oznacza odciśnięcie, wrażenie, indywidualny, przelotny stan uczuć (impression). Choć na początku odnosił się głównie do malarstwa, z czasem został przeniesiony także do literatury Młodej Polski. Terminem tym określa się poezję o charakterze nastrojowym. Dzieła impresjonistyczne cechuje subiektywizm. W malarstwie stosowano techniki oddające wrażenia świetlne, zaznaczające grę światłocieni, rozmyte kontury. Operowano barwą, używano jedynie czystych kolorów. SYMBOLIZM Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. NATURALIZM  biologizm a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury, człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt  postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami, wierność szczegółów  maksymalny obiektywizm, bez własnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje  brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej). ARCHITEKTURA W architekturze dominował realizm i secesja. Inspiracją dla architektów było malarstwo. Monet w cyklu obrazów Katedra z Rouen wykazał, że, pokazując tę samą budowlę w różnych porach dnia, można uzyskać zupełnie inny efekt. Na przełomie wieków powstało dzieło, które dopiero w roku 1972 uznano za zabytek. Jest to wnętrze restauracji liońskiego dworca kolejowego w Paryżu, zdobione neorenesansowymi stiukami, lampami i boazerią. Na ścianach wymalowano widoki miast francuskich. Impresjonistyczny w szczegółach charakter ma teatr w Orange Pierre Maignona. Do tego samego stylu należą freski z życia ludu hiszpańskiego w sali bibliotecznej Hispanic Society w Nowym Jorku. Wczesny modernizm: Berlage, Giełda w Amsterdamie Wczesny modernizm: M. Berg, Hala Stulecia we Wrocławiu Modernistyczna emancypacja Przełomowym momentem w walce o równouprawnienie kobiet i mężczyzn była tzw. „pierwsza fala feminizmu" — czyli powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie XIX i XX wieku ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania kobietom praw wyborczych oraz możliwości ich uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym „Metafizyka płci" głoszonej przez Stanisława Przybyszewskiego, który w 1898 r. zaszczepił w środowisku krakowskiej bohemy podstawowe tezy filozofii podporządkowującej ludzką egzystencję sile wszechogarniającego erotyzmu. Kobiety muszą pracować, aby zapewnić byt rodzinie, aby przeżyć. W okresie tym powraca do literatury temat miłości. Zwątpienie i niewiara, rozpacz egzystencjalna, poczucie bezsiły i tęsknota do unicestwienia Pierwsze pokolenie młodopolan zastało już sytuację kryzysową. Kryzys ten opierał się przede wszystkim w niewystarczalności siły rozumu do poznania rzeczywistości. Następuje zwątpienie w role rozumu jako pomocy w rozstrzyganiu egzystencjalnych problemów. Młode pokolenie dostrzega upadek ideałów, ducha i sztuki. Na początku lat 90. Stanisław Przybyszewski powiedział: “My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”. ,,Błędne Koło” Jacek Malczewski Porównanie (romantyzm a pozytywizm) Przedstawione wcześniej informacje dotyczące tych dwóch epok pozwalają nam na dokładne ich porównanie. Dostrzegamy, że były to bardzo sprzeczne ze sobą epoki. Romantyzm można powiązać z filozofią uczucia, duszy, wiary, a z kolei pozytywizm opierał się na wiedzy, doświadczeniach i badaniach. Na przestrzeni lat inaczej postrzegano takie pojęcia jak Bóg, natura, miłość i praca. Najlepiej te różnice można zrozumieć na przykładach z literatury, porównując bohatera romantycznego (Jacek Soplica ) z bohaterem pozytywistycznym (Stanisław Wokulski). Co pozytywiści przejęli od romantyków? •Ideał patriotyzmu – choć inaczej realizowany. Odrzucając metodę walki zbrojnej, składali hołd powstaniom i ich bohaterom (Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz). •Umiłowanie piękna natury, litewskiego i polskiego pejzażu, motyw polskiego dworku szlacheckiego. •Sentymentalne spojrzenie na romantyzm (Henryk Sienkiewicz). •Szacunek dla romantycznych wieszczów, zwłaszcza dla Adama Mickiewicza. Porównanie ( romantyzm a modernizm) Modernizm to początek Młodej Polski. Zdecydowanie różniła się ona od pozytywizmu, ale w wielu kwestiach była podobna do romantyzmu, przez co często nazywamy tę epokę neoromantyzmem. Wszystkie podstawowe różnice zostały wykazane w poprzednich slajdach. Porównując je dochodzimy do następujących wniosków: Nawrót do tradycji romantycznej polegał na odwróceniu się od bohaterów pozytywistycznych, filozofii pozytywnej, od socjologicznego spojrzenia na życie zbiorowe, od mentalności filistra. Wspólna dla poezji obu epok jest nastrojowość, a także częste dostrzeganie i kształtowanie rzeczywistości. Zarówno według romantyków, jak i modernistów życie psychiczne stanowiło morze tajni i zagadek. Próbowano różnych sposobów, aby je zgłębić. Każda z epok literackich miała i swój specyficzny klimat i własną niepowtarzalną charakterystykę. Także każda wniosła coś nowego, innowacyjnego- postacie, charakterystyczne założenia, idee… Badając kolejne epoki można zauważyć, że część odwoływała się do uczuć, a połowa do rozumu. Epoki te zawsze się przeplatały, tak jak na przykład przedstawione w tej prezentacji ROMANTYZM, POZYTYWIZM I MODERNIZM. Dziękujemy za uwagę! Andżelika Bodal Anita Ogeniewska Klasa IIa

Młoda Polska nie jest jedynym terminem określającym literaturę lat 1890—1918. Niektóre z używanych równolegle określeń są nazwami prądów literackich, inne mają odmienne pochodzenie. Dla orientacji ogólnej i dla uporządkowania różnorodnego materiału zamieszcza się tu mały słownik terminów ułożonych alfabetycznie. Prócz definicji syntetycznych zostały włączone niektóre terminy literackie, rzadziej spotykane, a przydatne w dalszych częściach obrazu literatury Młodej Polski przy konkretnych opisach lub analizach. Alegoria — motyw lub zespół motywów mających prócz dosłownego znaczenia jeszcze drugie, ukryte; związek między obu znaczeniami opiera się na przyjętej tradycyjnie konwencji (np. zestawianie ojczyzny z okrętem walczącym z falami). Autotematyczność — technika literacka wprowadzająca obok fabuły utworu obraz procesu powstawania dzieła; niekiedy w utworach tego typu sam przebieg czynności pisarskich staje się jedynym tematem. Dekadentyzm — ruch artystyczny lub okres upadku tradycyjnej kultury; „szkoła dekadentów" w poezji francuskiej wieku XIX była pod wpływem Baudelaire'a 1, głównym rysem liryki było przewrażliwienie nerwowe połączone ze zmysłowością i niekiedy skłonnością do motywów i obrazów makabrycznych. Nieraz używano zamiennie określeń dekadentyzm i symbolizm. Przeciwnicy nowej ekspresji poetyckiej podkreślali przesadnie elementy chorobliwej degeneracji. W oryginalny sposób ujął zagadnienie dekadentyzmu w roku 1897 poeta i dramaturg Maciej Szukiewicz, analizując twórczość Przybyszewskiego. Zdaniem Szukiewicza najważniejszymi właściwościami literackiego dekadentyzmu są przemiany filozoficzne, likwidujące prymat pozytywistycznego myślenia i materialistycznego poglądu, oraz nowe formy i środki artystycznego wyrazu, wycienio-wane, subtelne, posługujące się aluzją i niedomówieniem. Za reprezentanta współczesnego dekadentyzmu uznał Szukiewicz niemieckiego filozofa Fryderyka Nietzschego. Ekspresjonizm — kierunek literacki i artystyczny; terminu używano najpierw w sztukach plastycznych (źródłem językowym jest łacińskie słowo expressio "wyraz, wyrażenie"). Ekspresjoniści głosili tezę, że sztuka nie powinna naśladować rzeczywistości, ale przekazywać wewnętrzne treści psychiki ludzkiej. W literaturze atakowali przede wszystkim realistyczną psychologię. Ich ideałem była synteza, cenili w poezji formy monumentalne, zestawienia kontrastowe (np. patos i wulgarność). W polskim piśmiennictwie cechy ekspresjonistyczne możemy wyodrębnić bardzo wcześnie — w liryce Hymnów Kasprowicza, w dramatach Wyspiańskiego i Micińskiego, w manifestach teoretycznych Przybyszewskiego, w stylu powieści Berenta. Estetyzm — koncentracja uwagi na programie artystycznym, przy obojętności wobec funkcji społecznej literatury; termin, oznaczając hasło „sztuka dla sztuki", nie występował jednak jako nazwa prądu literackiego, lecz stosowany był do określenia tendencji pojawiających się w różnych prądach. Fin de siècle — termin francuski oznaczający dosłownie koniec wieku; używano go w oryginalnej formie językowej, urabiając nawet od niego wyrazy pochodne (por. tytuł powieści Zapolskiej: Fin-de-siècle'istka). Treść pojęcia nie była ściśle zdefiniowana, ograniczała się do sugestii nastrojowej. Kazimierz Tetmajer w wierszu Koniec wieku XIX analizuje stany emocjonalne swoich współczesnych i odrzuca po kolei szereg postaw życiowych, by w puencie podkreślić poczucie egzystencjalnej bezsilności w stosunku do praw biologii i form rozwoju społecznego. Wszelkie działanie traci w takim układzie refleksyjnym swój sens, pozostają pozycje bierne. Toteż o stylu fin de siècle'u można mówić tylko jako o mglistej metaforze, a nie jako o definicji prądu. Impresjonizm — termin oznaczał najpierw kierunek w malarstwie, polegający na zdynamizowaniu koloru pod wpływem światła. W literaturze impresjonizm był konsekwencją naturalistycznego hasła ukazywania świata poprzez temperament artysty. Dzieła impresjonistyczne charakteryzowały się subiektywizmem, ale i biernością w odtwarzaniu rzeczywistości, dążyły do chwytania zmienności zjawisk, ich przelotności. Impresjoniści lubili poddawać się chwilowym nastrojom, lekceważyli kompozycję, a ceniąc spośród form literackich najwyżej lirykę, wprowadzali ją do narracji, dramaturgii, a nawet krytyki literackiej. Intuicjonizm - Jedno z haseł filozofii Henriego Bergsona, zaprzeczenie pozytywistycznego racjonalizmu; idea głosząca, że struktura rzeczywistości sprawia, iż nasze zmysły nie mogą dostarczyć na m o niej całej prawdy, nie mogą ukazać ruchu, w jakim świat ciągle trwa - jedynie nieruchome obrazy. Jedyną drogą poznania jest więc intuicja, pozwalająca uchwycić prawdziwą - nierozumową wiedzę. Młoda Polska — jest to ogólne określenie całej; epoki artystycznej (1890—1918), obejmujące nie tylko literaturę, ale i muzykę, sztuki plastyczne, teatr, a także pewien styl życia w środowisku artystów. Dzieje pojawiania się tego terminu przed rokiem 1898 oraz dzieje analogicznych terminów w innych piśmiennictwach europejskich omówił Henryk Markiewicz w rozprawie Młoda Polska i „izmy". Jako określenie młodego pokolenia użył jej na łamach krakowskiego „Życia" w roku 1898 Artur Górski w cyklu artykułów; dowodził on, że nowa sztuka powinna mieć charakter rodzimy, polski, a przy tym odznaczać się żarliwością młodzieńczą. Pierwotnie obejmowano tą nazwą krakowskie środowisko modernistów zgrupowanych wokół Przybyszewskiego. Jednakże krytyk Jan Sten w roku 1899 włączył do kręgu Młodej Polski Stefana Żeromskiego, Reymonta, Sieroszewskiego, a z historyków literatury Antoni Mazanowski używał nazwy szeroko, obejmując nią zarówno modernistów, jak i natura-listów. W ten sposób rozszerzał się zakres pojęcia aż do nadrzędnego hasła syntetycznego. Modernizm — termin pojawił się w krytyce polskiej około roku 1890; posłużył się nim poeta Antoni Lange, powołując się na literaturę francuską. Oddziaływał też na świadomość teoretyczną niemiecki termin die Moderne, oznaczający sztukę nowoczesną, aktualną i modną, przeciwstawianą tradycjom klasycznym. Kazimierz Wyka w książce Modernizm polski wysunął propozycję interpretacyjną ograniczającą chronologiczne stosowanie terminu; uznał go bowiem za „wcześniejszą, przygotowawczą fazę twórczości pokolenia Młodej Polski, fazę związaną przede wszystkim z powstaniem indywidualizmu, z odrodzeniem metafizyki, z przesyceniem rodzajów literackich liryzmem i symboliką". Granicami w czasie byłyby wtedy: rok 1887, ze względu na tygodnik „Życie" wydawany w Warszawie pod redakcją Zenona Przesmyckiego, oraz rok 1903, z uwagi na program Stanisława Brzozowskiego i jego działalność publicystyczno-krytyczną na łamach „Głosu". Najbardziej charakterystyczne dla fazy modernistycznej Młodej Polski są: druga seria Poezji Tetmajera (1894), Confiteor Przybyszewskiego (łac. — wyznaję; początek modlitwy w mszy św.). (1899), Próchno Berenta (1903). Współistnieją dziś zatem dwa sposoby rozumienia modernizmu w literaturze polskiej: 1) jako synonimu Młodej Polski, 2) jako określenia pierwszej fazy jej rozwoju. Naturalizm — prąd literacki, który pojawił się we Francji w drugiej połowie wieku XIX; twórca i teoretyk naturalizmu, Emil Zola, pragnął zbliżyć literaturę do metod eksperymentalnych stosowanych w naukach przyrodniczych i zapewnić jej w ten sposób obiektywizm. Naturaliści przejęli z teorii Darwina koncepcje walki o byt i dziedziczności; biologia stała się więc kluczem do zrozumienia indywidualności ludzkiej i praw społecznych. Ideałem estetycznym było naśladowanie natury. Naturalizm rozwinął formy narracyjne, zwłaszcza powieść środowiskową, opisującą zbiorowość i rezygnującą w znacznej mierze z indywidualnego protagonisty fabularnego. W zakresie dramaturgii naturaliści wyeliminowali monolog i wprowadzili szereg zmian w tradycyjnym schemacie kompozycyjnym. Estetyka naturalizmu oddziałała również na teatr, metody inscenizacji, grę aktorską. Nowym pojęciom i nowej praktyce teatralnej torował drogę od roku 1887 Théâtre Libre Antoine'a w Paryżu. Neoromantyzm — kierunek w twórczości artystycznej wieku XIX/XX nawiązujący do stylu poezji romantycznej; chętnie posługiwali się tą nazwą krytycy niemieccy. U nas termin neoromantyzm został wsparty autorytetem Edwarda Porębowicza w rozprawie Poezja polska nowego stulecia (1902). Szukaniu analogii z romantyzmem przeciwstawiał się Zenon Przesmycki, uważał bowiem, że nie potrafimy dokładnie zdefiniować romantyzmu i że poszukiwanie jakiejś paraleli stylistycznej dowodzi rezygnacji z samodzielnego ujmowania zjawisk artystycznych. Obrońcą terminu jest Julian Krzyżanowski; Młodą Polskę odrzuca bowiem jako termin wieloznaczny, dwuwyrazowy i przypadkowy, a modernizm jako niedogodny, bo stosowany, poza ściśle literackim znaczeniem, do określenia prądu filozoficzno-religijnego; twierdził on, że "neoromantyzm" nie odzwierciedla i nie obejmuje wszystkich zjawisk i procesów zachodzących w ciągu epoki - ogranicza się tylko do poezji i sztuki, tym niemniej monografia jego autorstwa nosi tytuł „Neoromantyzm polski 1890-1918”. . Parnasizm — tak nazwano kierunek w poezji francuskiej drugiej połowy XIX wieku; nazwa pochodzi od tytułu antologii poetyckiej: Parnas współczesny (Le Parnasse contemporain). W tytule była aluzja do góry zamieszkiwanej, według tradycji mitologicznej, przez muzy, słowo Parnas zaczęło więc oznaczać środowisko artystów. Poezja francuskich parnasistów wyróżniała się niechęcią do bezpośrednich wyznań, tak lubianych przez romantyków, dążeniem .do obiektywnego opisu, poszukiwaniem motywów w kulturach archaicznych i egzotycznych, wirtuozerią wersyfikacyjną. W poezji polskiej poetykę parnasizmu reprezentowali już Felicjan Faleński i Adam Asnyk, a w pierwszej fazie Młodej Polski Zenon Przesmycki (Miriam) i Antoni Lange.. Realizm — termin wieloznaczny, o różnych zakresach znaczeniowych; w węższym znaczeniu jest to określenie kierunku literatur europejskich po roku 1850, stanowiącego przejście od romantyzmu do naturalizmu. Szerzej należy rozumieć określenie „realizm mieszczański"; termin obejmuje wtedy zarówno metodę literacką, jak i jej społeczny rezonans w literaturze wieku XVIII i XIX, gdy przedstawienie świata, zgodne ze zdrowym rozsądkiem i konwencją moralną, odpowiadało potrzebom średnich klas społecznych. W miarę narastania sprzeczności interesów i dążeń w społeczeństwie kapitalistycznym realizm afirmujący rzeczywistość przekształca się w realizm krytyczny. Ruchy robotnicze, zużytkowując dla własnych celów antymieszczańską analizę przeprowadzoną w dziełach realizmu krytycznego, dążą jednak do uformowania własnej estetyki. Jest nią realizm socjalistyczny, proklamowany przez Maksyma Gorkiego w roku 1934, ale w praktyce artystycznej pojawiający się już w 1906 (powieść Gorkiego Matka).. Satanizm — pierwotnie termin w romantyzmie angielskim oznaczający sferę tematów makabrycznych, perwersyjnych, związanych z buntem przeciw normom społeczno-moralnym. Terminem tym później określano tendencje w literaturach europejskich na przełomie wieku XIX i XX do studiowania i artystycznego zużytkowania dziejów magii i dawnych kultów diabła. W literaturze Młodej Polski ten rodzaj zainteresowań znajdujemy w twórczości Przybyszewskiego. Secesja — Słownik terminologiczny sztuk pięknych określa secesję jako kierunek w sztuce europejskiej na przełomie wieku XIX i XX odcinający się od ustabilizowanej, akademickiej tradycji artystycznej. Pierwszą tego rodzaju manifestację odrębności dostrzega się w Monachium około roku 1892, następnie centrami secesji stają się Berlin i Wiedeń. Mieczysław Wallis w monografii Secesja oznacza tą nazwą styl sztuk plastycznych, posługujący się linią falistą i płaską plamą, ceniący asymetrię, niezwykłe proporcje, smukłe figury usytuowane w pustych przestrzeniach. Secesja przejawiała się najbardziej oryginalnie w zdobnictwie i w architekturze; ornamentyka secesyjna szczególnie wyróżniała motywy roślinne i kolory pastelowe. Obocznie stosowanymi terminami były: we Francji „nowa sztuka", w Anglii „styl nowoczesny", w Niemczech „styl młodości", w Italii „styl kwiatowy" lub „styl angielski". W sztuce polskiej termin secesja był prawie powszechnie przyjęty w okresie Młodej Polski, choć protestował przeciw używaniu go Stanisław Wyspiański. W historii epok artystycznych kilkakrotnie powtórzyło się zjawisko rozszerzania pierwotnego zakresu terminu używanego najpierw wyłącznie dla plastyki na domenę literatury. Tak było z nazwą baroku, tak obecnie w nauce rozszerza się termin rokoko, obejmując jeden z nurtów literatury wieku XVIII. Toteż można wysunąć przypuszczenie, że podobna zmiana sfery znaczeniowej nastąpi i w związku ze stabilizacją historyczną terminu secesja, który stałby się albo nadrzędnym określeniem stylistycznym w stosunku do równolegle działających prądów literackich, albo terminem określającym odmienną niż naturalizm i symbolizm poetykę, tak jak rokoko występuje jako odmienna niż klasycyzm i sentymentalizm konwencja literacka. Showing — w terminologii angielskiej określenie techniki narracyjnej charakterystycznej dla naturalizmu, polegającej na rozproszeniu opowiadania na sceny ukazujące bezpośrednio elementy świata przedstawionego. Por. telling. Symbol — motyw lub zespół motywów ukrywający głębsze treści refleksyjne, pod obrazem zastępczym, ale estetycznie samowystarczalnym. W odróżnieniu od alegorii symbol jest niekonwencjonalny i wieloznaczny, nie jest informacją o zjawisku i nie ogranicza się do funkcji zdobniczej, ale próbuje wyrażać takie odcienie otaczającej nas rzeczywistości oraz takie odcienie emocjonalne, dla których zasób leksykalny, którym dysponujemy, nie wystarcza. Symbolizm — prąd literacki ukształtowany w końcowym piętnastoleciu XIX wieku we Francji i Belgii. Nazwa pochodzi od manifestu, który poeta Jean Moréas ogłosił w roku 1886 na łamach dziennika „Le Figaro". Z czasem nazwa retrospektywnie objęła i wcześniej działających poetów. Symboliści rezygnowali z opisu, natomiast dążyli do znalezienia równoważnika zjawisk niewyrażalnych. Tym kluczem do poznania tajemniczych sfer bytu ludzkiego miał być symbol, a więc obraz skonstruowany dwupoziomowo, nie wyczerpujący swych znaczeń w płaszczyźnie bezpośredniej, lecz ukrywający w kształcie słownym wieloznaczne sugestie. Symboliści cenili muzyczność wiersza i swobodę wersyfikacyjną. Synestezja — łączenie różnych wrażeń zmysłowych (np. słuchowych i wzrokowych). Charakterystycznym przykładem jest sonet Artura Rimbauda Samogłoski, w którym poszczególnym samogłoskom przypisane zostały kolory. Telling — w terminologii angielskiej określenie techniki narracyjnej przedstawiającej w opowiadaniu świat z pozycji wszechwiedzącego narratora. Była to metoda klasycznej powieści realistycznej. Tradycjonalizm — kontynuowanie wypróbowanych technik pisarskich, zazwyczaj połączone z konserwatywnym poglądem na świat. Weryzm — technika naturalistyczna znamienna dla literatury włoskiej; najczęstszym tematem było życie wsi przedstawiane ze skrajną dokładnością imitacji. Głównym przedstawicielem włoskiego weryzmu był Giovanni Verga. Lesław Eustachiewicz "Młoda Polska. Charakterystyka okresu i wybór tekstów" WSiP,1982

PLAN: Wstęp: Literatura i jej założenia programowe w epoce pozytywizmu. Poruszane problemy: 1. Manifesty programowe Młodej Polski w obliczu trwaj±cej epoki pozytywizmu. Pierwsze programy nowej koncepcji sztuki. Koncepcja sztuki i artysty. Sprzeciw wobec utylitaryzmu literatury. rozważane teksty: "Confiteor" Przybyszewskiego, "Eviva l'arte" Kazimierza Przerwy Tetmajera "Albatros" Baudlaire'a 2. Dekadentyzm, a ideały pozytywizmu. Rezygnacja z życia wobec upadku ideałów pozytywizmu (nauki, rozumu) Ucieczka od brutalnej "pozytywistycznej" rzeczywisto¶ci w bezczynno¶ć. (filozofia Shopenhauera) Rozważane utwory: Kazimierz Przerwa Tetmajer "Koniec wieku XIX", "Nie wierzę w nic", "Hymn do Nirwany" ( 3. Impresjonizm i malarsko¶ć w poezji. Oddziaływanie na zmysły, a nie na rozum. Budowanie nastroju nadrzędnym celem artysty. Potrzeba subtelnych wrażeń i doznań a pozytywistyczna koncepcja obserwacji otoczenia. Kunszt słowa. rozważane utwory: Kazimierz Przerwa Tetmajer "Melodia mgieł nocnych" ( 140, 142) 4. Symbolizm Zaprzeczenie sztuce prostej i zrozumiałej dla każdego Odej¶cie od tematyki społecznej na rzecz uchwycenia indywidualizmu jednostki Pojmowanie ¶wiata przez symbole Elitarno¶ć nowej sztuki rozważane utwory: Jan Kasprowicz "Krzak dzikiej róży", Artur Rimbaud 5. Bunt i jego przejawy: postawy wobec ¶wiata. Nawrót do romantyzmu? Kasprowicza aktywna postawa buntu, czy pogodzenie się z przeznaczeniem. Ponowne zainteresowanie problematyk± egzystencjaln± i postaw± człowieka wobec Absolutu. rozważane utwory: hymny Kasprowicza, "Dies irae" (p. 166 i ~t) w kontek¶cie "Dziadów" cz. III 6. Program "antyspołeczny" Młodej Polski. Czy polska literatura modernizmu uniknęła starcia z problemami społecznymi epoki? Gdzie podziały się ideały pozytywizmu (praca organiczna, praca u podstaw, utylitaryzm) Zakończenie: 1. Sprzeciw wobec założeń literackich naturalnym odruchem ludzi widz±cych skutki, a raczej brak takowych, programu pozytywistów. 2. Tworzenie nowej, modernistycznej literatury reakcj± grupy ludzi na brak oparcia w ideologii. TRE¦Ć: Zacznę tym razem od spraw natury formalnej. To już trzynaste zadanie domowe z języka polskiego pisane na komputerze! Pragnę podziękować za trud jaki Pani Profesor włożyła w sprawdzanie tych zadań, a zwłaszcza nieprzeliczonej ilo¶ci błędów literowych i interpunkcyjnych w tychże zadaniach (według moich obliczeń było tych błędów grubo ponad sto). Mam nadzieję, że to trzynaste zadanie nie okaże się pechowe. Pamiętam temat pierwszego zadania domowego z pozytywizmu. Brzmiał on tak: "Literatura powinna być obrazem, a nie parawanem życia... Nie podobna darować jej samowolnego za¶lepienia na fakty w oczy bij±ce - P. Chmielowski. Czy nowelistyka polska spełniła zadanie jakie pozytywi¶ci stawiali literaturze?". Zastanawiaj±c się nad tematem obecnego zadania, sięgn±łem do tamtego (wszystkie zadania przechowuje w formie plików na dyskietce). Przeczytałem to zadanie. W zasadniczej mierze odnosiło się ono do programu pozytywistów. Program ten stawiał przed literatur± "młodego pokolenia" jasno wytyczone cele i nakazywał pisarzom podporz±dkować się ideologii głoszonej przez pozytywistów. Praca organiczna i praca u podstaw miały służyć szerokiemu programowi reform społecznych, maj±cych przezwyciężyć panuj±cy po powstaniu styczniowym upadek wszelkiej aktywno¶ci społecznej. Jednoczenie narodu, nieraz za wszelk± cenę, przysporzyło wiele kłopotów. Edukacja społeczno¶ci chłopskiej nie tylko nie przyjęła się, lecz spotkała się z wyraĽn± niechęci±. Całkowite podporz±dkowanie sztuki założeniom realizmu, prowadziło do zubożenia jej o warstwę mistycyzmu, ducha. Całkowite zerwanie z romantycznymi ideałami specyficznego kultu jednostki, sprowokowało reakcję ze strony literatów, którzy nie chcieli się temu podporz±dkować, doceniaj±c własna warto¶ć, widz±c w sobie osoby wyj±tkowe, a nie tylko realizatorów planu programowego pozytywizmu. Narodziny modernizmu były zwi±zane z brakiem skuteczno¶ci programu pozytywizmu, choć nie tylko. Mniejsza jednak o przyczyny. Każda epoka rz±dzi się swoimi własnymi prawami. OdpowiedĽ, na postawione w temacie pytanie o możliwo¶ć traktowania literatury Młodej Polski, jako sprzeciwu wobec założeń pozytywizmu, jest, według mnie, do¶ć nie tyle skomplikowana, co rozbudowana. Chciałbym rozważyć j± w kilku kwestiach, przy każdej z nich sygnalizuj±c w jaki sposób odnosi się do postawionego pytania. Sprawa podstawowa. Młoda Polska zrodziła się w klimacie niepowodzeń propagowanych przez pozytywistów haseł. Już wtedy było widać, że nachalna "propaganda", nie odniosła swego skutku. W roku 1891 Zenon Miriam Przesmycki publikuje na łamach krakowskiego dwutygodnika "¦wiat" cykl artykułów "Harmonie i dysonanse" oraz studium, uznane za pierwszy manifest modernizmu polskiego - "Maurycy Meaterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej". Postulował on wyzwolenie sztuki ze wszelkich tendencji "b±dĽ narodowych, b±dĽ moralnych", a więc jawnie sprzeciwiał się programowi pozytywistów, który przecież na tendencji się opierał. Twierdził również, że literatura wcale nie ma być porz±dkowana niczemu, lecz jej celem jest realizacja idei piękna. Otarł się również o do¶ć ostr± krytykę pisarzy pozytywistów, których okre¶lił mianem "prostytuuj±cych się" w pogoni za sław± i ulegaj±cym wpływom społecznym. Wyłożył on również podstawy symbolizmu, który uznał za jedyn± prawdziw± sztukę, niemal sięgaj±c± Absolutu. Dziwnym trafem, artykułu te nie odegrały tak dużej roli w¶ród modernistów, jak póĽniejsze publikacje Stanisława Przybyszewskiego ("Z psychologii jednostki twórczej"). Przybyszewski prezentował ¶wiadomo¶ć głębokiego kryzysu panuj±cych dotychczas ¶wiatopogl±dów. Pisał: "Cały kres naszej m±dro¶ci polega na uznaniu bankructwa naszej wiedzy". Kolejny dowód, potwierdzaj±cy, że idee minionej epoki, przestały być atrakcyjne dla nowego pokolenia. Wyst±pień przeciw "utylitarnej tendencji" było w tym okresie wiele. Słynne "Forpoczty...", w których mówi się o podziale ludzko¶ci na artystów i uczonych, wybrańców ewolucji oraz przeciwstawionemu im tłumowi tryglodytów i filistrów. Dużo mówi też, zamieszczony w "Życiu", w 1898 r. pod pseudonimem Quasimodo, cykl artykułów Górskiego, w których to domagał się on dla twórców pełnej swobody oraz uznania indywidualizmu: "[’] wszelka inna sztuka (pozytywistyczna), tworzona dla ogółu, jest przemysłem artystycznym". Za¶ najgło¶niejszym artykułem postuluj±cym zmianę dotychczasowego kształtu sztuki jest "Confiteor" Przybyszewskiego. Tam znajdziemy podstawę nowego kształtu estetycznego sztuki, która pozbawiona ma być wszelkich barier, czy to moralnych, czy etycznych, jedynym celem ma byćona sama w sobie. Pozbawiona wszelkich programów, idei, ma być czysta i nie skażona. Artysta za¶ miał stać się "panem panów", "kapłanem". Dalekie były to sformułowania od idei służebno¶ci i podporz±dkowania się celom społecznym. "Duma naszym bogiem, sława nam słońcem, nam, królom bez ziemi, [...] Cóż jest prócz sławy warte?" Pisał Kazimierz Przerwa Tetmajer o artystach. Sztuka nie miała być ze społeczeństwem, z ludem, dla ludu, które nazwał "nędznym narodem filistrów". Artysta miał znowu być indywidualist±, nie biernym obserwatorem i "zapisywaczem" wydarzeń, lecz miał prowokować, miał być "księciem na obłoku". Już sama koncepcja literatury odbiegała od założeń jakie stawiał jej pozytywizm. Zmienia się również postawa ludzi wobec życia Zwłaszcza za¶ w okresie końca wieku. Odczuwalny jest upadek warto¶ci, na które "stawiali" przedstawiciele starszego pokolenia, głównie za¶ nauki. Mimo jej burzliwego rozwoju, nie udaje się rozwi±zać wielu problemów. Pozostaje więc niedosyt, który to zostaje spotęgowany przez nadchodz±cy koniec wieku. Ludzie przestaj± wierzyć w rozwój cywilizacji i postęp. W¶ród ludzi my¶l±cych pojawia się przekonanie, o bezsilno¶ci nauki wobec problemów egzystencjalnych człowieka. Zaczyna się pojawiać, sprzeczne z pozytywistyczn± ide± postępu, przekonanie o zbliżaj±cej się katastrofie, zmianie sytuacji historycznej. Efektem jest powstanie dekadentyzmu. Przejawem tego specyficznego ¶wiatopogl±du, który wła¶ciwie był całkowitym zaprzeczeniem scientyzmu. Cechowała go totalna niewiara w możliwo¶ci poznawcze człowieka. Poezja dekadencka, której przykładem jest twórczo¶ć Kazimierza Przerwy Tetmajera (1894), wnosiła niepokój egzystencjalny do poezji modernizmu, pojawi się znowu specyficzna "choroba wieku", tak charakterystyczna dla romantyzmu. Odchodzi ona od utylitarnej poezji (np. Asnyka) w kierunku problemów braku czystych idei, braku sensu życia. Nastrój dekadentyzmu oddaje "Koniec wieku XIX", w którym zamiast jasnego programu, do jakiego przyzwyczaiły nas utwory pozytywistów, odczuwamy niepokój, rozterki, w±tpliwo¶ci. Chroniczny jest też niszcz±cy brak sensu życia i jego poszukiwania. Zanegowane zostaje sensowno¶ć postawy aktywnej, która była propagowana przez poprzednie pokolenie artystów. Rozpacz, negacja życia, rezygnacja również nie przynosz± uspokojenia dekadenckiej duszy. Niewiara, obca dla scientyzmu, który nie zadawał pytań. Tu, w poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera, pytań jest mnóstwo. "Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego" pisze. "Manifestacja cynizmu i ironii" jak opisuje ten wiersz autor naszego podręcznika. Co więc stać się może ukojeniem dla duszy schyłkowca? Alkohol? Narkotyki? Stan pół-życia pół-¶mierci z filozofii Dalekiego Wschodu, Nirwana z teorii Shopenhauera jest jedynym Ľródłem ucieczki. Litania "Hymn do Nirwany" w pełni wyraża ucieczkę od życia, w stan nie¶wiadomo¶ci, który ma się stać dla podmiotu lirycznego ucieczk± od cierpienia. W ¶wiecie, w którym żyje, wszystko jest przyczyn± powstawania uczuć negatywnych. Jakże jest to odmienny ¶wiat od koncepcji filozoficznych pozytywizmu Comta. Obserwacja, rozumne poznanie, agnostycyzm ustępuj± miejsca niepewno¶ci w obliczu samego człowieka. Nie ma miejsca na praktycyzm, gdyż życie traci sens. Jednostka zostaje opanowana przez histeryczne pragnienie ucieczki od rzeczywisto¶ci. To neguje sens jakichkolwiek idei pozytywistycznych. O ile dekadentyzm przejawia sprzeciw głównie na płaszczyĽnie filozoficznej i ¶wiatopogl±dowej, o tyle wyraĽn± negacj± estetyki pozytywistów jest impresjonizm. Przejawem tej nowej estetyki zwi±zanej z impresjonizmem s± na przykład wiersze Kazimierza Przerwy Tetmajera: "Melodia mgieł nocnych", "Widok ze ¦winicy do doliny Wierchcichej" czy "Na anioł pański". Pamiętajmy, że pozytywistyczna literatura bazowała na przetworzeniu realnej rzeczywisto¶ci, przy czym posługiwała się metodami realizmu i naturalizmu. Zupełnie inny ¶wiat odnajdujemy w poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera. Przetworzony ¶wiat pozytywistycznych opisów krajobrazów (jakże długich czasami) wydaje się być syntetycznym substytutem wobec przepojonych synestezjami i muzyczno¶ci± nastrojowych krajobrazów tatrzańskich. Głównym celem tej liryki jest wła¶nie wywołanie specyficznego nastroju, w mniejszym stopniu odtwarza rzeczywisty krajobraz. Impresjonizm, będ±cy kierunkiem malarskim w odniesieniu do tych utworów wnosi nowe spojrzenie na ¶wiat, przesycone melancholi±, zacieraj±cymi się konturami. Nie ma w tej poezji szczytnych haseł, czy ideologii. Miejsca ustępuj± czystej istocie piękna. Krajobraz Tatr żyje, artysta stara się jedynie uchwycić uciekaj±ce wrażenia, doznania, które oddziałuj± na wszystkie zmysły jednocze¶nie. Wszystkie ¶rodki zostaj± podporz±dkowane jednemu celowi: wywołaniu specyficznego stanu uczuciowego. Czytelnik podlega sugestywnej formie przekazu, bazuj±cej nie na rozumie i analizie intelektualnej, lecz poddaniu się nastrojowi, psychicznej ekspresji. ¦wiat wydaje się nie zrozumiały, lecz odczuwalny, namacalny. Jest rzeczywisty w umy¶le dzięki odczuciu, a nie obserwacji. Dodatkowo, cech± bardzo charakterystyczn± dla tej poezji jest bardzo umiejętne operowanie słowem, przejawiaj±ce się na przykład w muzyczno¶ci utworów. Można by powiedzieć, że impresjonista stawiał na jako¶ć nie na ilo¶ć (w odniesieniu do opisów krajobrazu w "Nad Niemnem"). Każde słowo było wyważone i ma swoje miejsce. Jego użycie jest uzasadnione przez nie tylko budowę zdania, lecz również współgra ono z nastrojem, rytmem, melodi±, kolorem’ Jeszcze dalej poszła poezja symbolizmu. Cykl sonetów Jana Kasprowicza "Krzak dzikiej róży" jest przykładem wła¶nie takiej poezji. Motyw limby i róży, który pojawia się w tym wierszu - dwóch ro¶lin o różnej naturze nasuwa wieloznaczno¶ć interpretacji. Oprócz rzeczywisto¶ci odnajdujemy ¶wiat wrażeń i odczuć. Obie ro¶liny podlegaj± personifikacji (odczuwaj±). Nie jest jednak istotna interpretacja samego utworu. Symbolizm zapocz±tkowany przez Baudlaire'a i Rimbauda jest kolejnym przykładem, zaprzeczenia idei pozytywizmu. Podstaw± tego kierunku była filozofia Nietzsche i Shopenhauera, oba te nurty daleko odbiegały od filozofii pozytywnej Comta. Poeci symbolizmu głosili programowe używanie symbolu. Było to obce założeniom pozytywistów, dla których tekst musiał nie¶ć jasn± i przejrzyst± tre¶ć. Symbol i jego wieloznaczno¶ć niezgodne były z propagowan± jasno¶ci± przekazu. Stosowanie wielu ¶rodków poetyckich nie było popularne w poprzedniej epoce, gdy tymczasem symbolizm bazował na ¶rodkach artystycznych: metaforach, synestezjach. Poezja miała często charakter aluzyjny, niejasny co sprzyjało tajemniczo¶ci, nastrojowi. Poprzez symbol poeta wyrażał niezbadane, nieznane prawdy o człowieku, jego psychice, wrażeniach, odczuciach, uczuciach, a więc o wszystkim tym, od czego uciekali pisarze pozytywizmu. Kolejnym faktem, bezpo¶rednio wynikaj±cym ze specyfiki poezji symbolicznej, było jej zamknięcie, wyj±tkowa elitarno¶ć, przecz±ca idei dostępno¶ci sztuki dla wszystkich. I tak w "Krzaku dzikiej róży", który to cykl możemy interpretować jako utwór o życiu i przemijaniu, wiele jest tajemniczych, niedopowiedzianych wrażeń, które tak, a nie inaczej pozwalaj± interpretować obraz próchniej±cej limby i róży. Mamy tu do czynienia z niejednorodno¶ci± emocjonaln±, bardzo specyficzn± gr± uczuć, która nie może być do końca sprecyzowana. Odbiór takiego wiersza jest w dużym stopniu zależny od odbiorcy i od jego wrażliwo¶ci. Nie ma więc mowy o zbiorowym przekazie skierowanym do masowego czytelnika. Zacz±łem sw± pracę od postawy dekadenckiej, jako neguj±cej aktywno¶ć społeczn±, tak charakterystyczn± dla pozytywizmu. Zakończę rozważania nad utworami modernizmu na hymnie Jana Kasprowicza "Dies irae". Utwór ten, fascynuj±cy, jest przykładem poezji katastrofizmu. Tematem jego jest dzień s±du ostatecznego. Dlaczego ten utwór uważam, za najbardziej odpowiedni na zakończenie? Moim zdaniem jest on najbardziej obcy założeniom pozytywizmu. Jego temat wyklucza już możliwo¶ć rozpatrywania go jako "pozytywistycznego". Przecież ta epoka nie zajmowała się takimi rzeczami, jak s±d ostateczny, istnienie Boga. Nastrój wiersza, wręcz ucieka od koncepcji ¶wiata naukowo zbadanego w kierunku zupełnej abstrakcji. Nastrój grozy, który wypływa z wszechogarniaj±cej pustki, cierpienia, zagłady, kary. Nastrój grozy potęgowany przez postacie mistyczne: Adama, Ewy, Szatana, Głowy (Chrystusa)’ Wszystko to "kotłuje się" w Dzień Gniewu. Bóg karze i zadaje cierpienie. Jest nieobliczalny i niepoznawalny. Wydaje się, że ludzie id±cy ku zagładzie to motłoch, który nic nie jest wart, nie może bowiem poznać Boga, poznać samego siebie. Ludzie s± pogr±żeni w rozpaczy i cierpieniu. Nagle w¶ród tłumu pojawia się jednostka - wybraniec? Podejmuje on polemikę z Bogiem, ale nie tak± jak Konrad w "Dziadach" cz. III. To polemika poruszaj±ca najtrudniejsze tematy: sens cierpienia, winę i karę, a nawet boskie prawa. Tak, jak Konrad chce walczyć z Bogiem na serca, tak ów anonim, staje w obronie ludzko¶ci, ludzko¶ci skazanej na zagładę w imię sprawiedliwo¶ci. Czy jest to nawrót do romantyzmu. W pewnym stopniu tak. Podjęty zostaje znów ten sam motyw, ale tym razem człowiek nie jest samozwańcem, który chce walczyć w imieniu narodu, to człowiek znacznie bardziej do¶wiadczony tym razem występuj±cy w imię ludzko¶ci jako kto¶ z tłumu, kto¶ kto wie, co go otacza. Czy odnaleĽliby¶my tak± tematykę w utworach epoki pozytywistów - na pewno nie. Hymn prezentuje upadek nie tylko człowieka, ale sensu ideologii. Do tego dochodzi pełen zestaw użytych w hymnie ¶rodków artystycznych i stylistycznych, zupełnie obcych realizmowi. Ekspresja wrażeń, gama odczuć współgra z "akcj±", powoduje, że widzimy dzień s±du ostatecznego jako wydarzenie odbywaj±ce się tu i teraz. Gdy teraz "przeniesiemy się" do pozytywizmu, czytaj±c np. "Lalkę" nie będzie trudno zrozumieć, co w jasny sposób różni te dwie epoki. Czy polska literatura modernistyczna uniknęła problemów poruszanych w pozytywizmie? Na pewno od nich uciekała. Dla Młodopolskiej awangardy, pozytywizm ł±czył się ze znienawidzonym mieszczaństwem, które było uciele¶nieniem zwykło¶ci, filisterstwa, pustki artystycznej i duchowej. Dlatego też problemy społeczne musiały wzbudzać wstręt w¶ród artystycznej cyganerii krakowskiej, tym bardziej, że pozytywizm nie szczędził (zwłaszcza ilo¶ciowo) utworów na ten temat. Było to więc naturaln± ucieczk± w kierunku tego o czym się nie mówiło niejako z nakazu, co było niemal zabronione od czasów romantyzmu, a co powróciło w Młodej Polsce, z takim nasileniem, a więc problemów egzystencjalnych, wyrażania uczuć, doznań. Wykształciło też now± estetykę, w której było miejsce nie na kontury i zarys, ale na tre¶ć i barwę. Czy więc Młoda Polska sprzeciwiała się założeniom pozytywizmu. Tak i to z jak± sił±. Było to naturaln± reakcja na niepowodzenie (do przewidzenia) założeń pozytywizmu i jego ideologii. Nic dziwnego, że dla ludzi wrażliwych, posiadaj±cych temperamentu, założenia literackie tej ideologii krępowały naturalne formy wyrażania tego co czuj±. Wszelkie podporz±dkowanie, a zwłaszcza tak restrykcyjne jak w pozytywistyczne powoduje powstanie próżni, któr± wypełniła wła¶nie Młodopolska poezja. Młodopolska poezja może być traktowana jako sprzeciw wobec założeń pozytywizmu, ponieważ zmieniła ona zasadniczo spojrzenie na ¶wiat i wprowadziła wiele nowego do literatury, do jej estetyki i tematyki, zmieniaj±c kształt samej sztuki. Młoda Polska zauważyła i przywróciła do sztuki to, co utylitaryzm pozytywistyczny, mógł z niej wymazać indywidualizm, uczucie, wrażenie, doznanie, subtelno¶ć. Młoda Polska przywróciła arty¶cie miejsce boga mistycznego, odsuwaj±c od niego groĽbę zostania niewolnikiem idei.

Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939 Geneza i nazwa W latach osiemdziesiątych XIX wieku nastąpił kryzys haseł pozytywistycznych. “Poezje” Kazimierza Przerwy-Tetmajera wydane w 1891 roku (debiut poety) stanowią punkt zwrotny w krystalizowaniu się nowej ideologii, datę tę uznaje się za początek epoki, która trwa do 1918 roku, do odzyskania przez Polskę niepodległości. Młoda Polska trwa od 1891 do 1918 roku. Krytycznej ocenie poddano rolę i miejsce sztuki w pozytywizmie, dotarły też do polskich ośrodków twórczych tendencje filozoficzne Europy. Nazwę epoki zaczerpnięto z artykułów programowych Artura Górskiego, który określił młode pokolenie polskich twórców jako nawiązujące do ideologii romantycznych zasad etycznych – chodzi tu o poetów skupionych wokół krakowskiego czasopisma “Życie”. Inna nazwa epoki Młodej Polski to modernizm oznaczający powstanie nowoczesnej sztuki, a odrzucający wszystko co przestarzałe. Epoka nie ma dominującego kierunku artystycznego, jest ich różnorodna gama, dlatego często modernizm określa się nazwami zamiennymi typu: neoromantyzm, symbolizm, a także Młoda Polska (podobnie Młoda Belgia, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia) czy też fin de siecle (z fr. koniec wieku). Filozofia epoki Swoje ideowe korzenie Młoda Polska odnajduje w dorobku twórczym następujących filozofów niemieckich: Artur Schopenhauer – myśliciel twierdził, iż motorem działań ludzkich jest bezrozumny popęd do stawiania sobie celów, których człowiek nie jest w stanie osiągnąć, dlatego należy wyzbyć się pożądań i potrzeb; Fryderyk Nietsche twierdził w przeciwieństwie do poprzedniego, że życie jest piękne i należy wykorzystywać wszystkie jego przyjemne chwile; był także autorem teorii o gatunkach ludzi podzielonych na rasy panów i podludzi. Kierunki filozoficzne Modernizm, czyli nowoczesne kierunki fin de siecle’u pojawiły się najpierw w sztukach plastycznych, szczególnie w malarstwie. Stamtąd przenikały do literatury. Są wśród nich alfabetycznie: dekadentyzm – (ang. decadence, fr. décadence) – prąd umysłowy powstały na podłożu filozofii Schopenhauera, bardzo pesymistyczny w odniesieniu do sensu życia człowieka. Ważnym elementem było życie ówczesnej cyganerii artystycznej i niezrozumieniu jej przez świat. ekspresjonizm – (łac. expressio to wyrażanie) – kierunek literacki ukształtowany na niemieckim obszarze językowym około r. 1910 i trwający do końca l. 20. Na jego rozwój miały wpływ filozofie F. Nietzschego. Stanowił opozycję do realizmu i naturalizmu, głosząc, iż zadaniem sztuki jest nie naśladowanie rzeczywistości, ale tworzenie przekazu wewnętrznego świata człowieka. Artysta miał się skupiać na zewnętrznych wrażeniach i ulotnych chwilach. Chodziło o przekazywanie przeżyć jednostki w ich dynamice i bez względu na istniejące konwencje lit. Ekspresjonizm reprezentował bunt przeciw ustabilizowanym instytucjom świata mieszczańskiego. W Polsce nurt ten reprezentowali między innymi pisarze “Zdroju”, wydawanego przez J. Hulewicza w Poznaniu w latach 1917 – 1922. impresjonizm – kierunek ukształtowany we Francji w II połowie XIX w. głównie w sztukach plastycznych. W literaturze przejawiał się koncentracją na świadomości bohatera dzieła. Ukazywał świat widziany poprzez jego psychikę i zajmował się uchwyceniem ważnego moment w jego życiu. Kompozycja utworu zeszła na plan drugi, a ważnym elementem stała się nastrojowość i muzyczność dzieła przybliżającego go do muzyki. modernizm – termin ten pochodzi od niemieckiej lub francuskiej wersji słowa “nowoczesność”. Prąd umysłowy oznaczający nowe kierunki w sztuce i literaturze niejako w opozycji do pozytywizmu. Wiązały się z postawą buntu artystycznego wobec mieszczańskich wartości. Do łask wrócił idealizm i mistycyzm, a pozytywistyczny optymizm zastąpił pesymizm. Termin używany jako równoznaczny do Młodej Polski. neoromantyzm – nurt nawiązujący w Młodej Polsce do epoki romantyzmu i dowartościowujący go. Ponieważ epoka ta była ideowo zbieżna z poglądami modernistów, dlatego ceniono twórczość wielkich romantyków polskich, szczególnie J. Słowackiego. symbolizm – prąd literacki ukształtowany we Francji i w Belgii w ostatnim piętnastoleciu XIX w. Symbol miał być w sztuce jednostką nadrzędną, dzięki której twórca i odbiorca mogą dotrzeć do sfer nieosiągalnych dla racjonalnego poznania. Szczególnie dotyczył poezji. Miała ona wyrażać rzeczy do tej pory niewyrażalne. Symbolizm zakładał, iż pojęcia mają kilka poziomów znaczeniowych i tymi poziomami miał operować. Osiągnięciem symbolizmu było powstanie wiersza wolnego Dekadencja i artysta Pod koniec XIX wieku pojawili się młodzi (nowa generacja), dla których hasła pozytywistycznej uległości literatury wobec potrzeb społecznych stały się za płytkie. Chcieli tworzyć arcydzieła, nie zaś jak pozytywiści “nieść kaganek oświaty”; marzyli o wielkości swych dzieł będących nowymi odkryciami artystycznymi niezależnymi od potrzeb społecznych. Społeczeństwa europejskie nie były przygotowane na przyjęcie sztuki oderwanej od świata realnego. Niewielu odbiorców rozumiało rangę nowych odkryć w malarstwie czy literaturze. Z tego powodu zaznaczył się poważny konflikt pomiędzy twórcą sztuki i odbiorcą. Motorem twórczym każdego artysty jest świadomość, iż tworzy dla odbiorcy, publiczności, która odkryje w dziele własne wartości; akt twórczy to nic innego, jak proces komunikowania się ludzi wrażliwych i utalentowanych z “resztą świata”. To proste rozumowanie było cechą sławnego buntu artystycznego wobec młodopolskiej publiczności, którą artysta nazywał często obraźliwie mydłkami, filistrami czy kołtunerią. Sytuacja artysty młodopolskiego była dobrym gruntem, na którym przyjęła się filozofia Schopenhauera. Zaowocowała postawą dekadencką wśród twórców. Głosiła ona negację czynnej postawy twórczej, zakładała bankructwo ideowe i chylenie się cywilizacji ku katastrofie, wobec czego wszelkie działanie jest bezsensowne. Słowem nihilizm, brak wiary w swoje możliwości i niechęć do świata. Dekadenci uznawali, iż najlepiej byłoby pogrążyć się w nicości, w nirwanie, wywodzącym się z kultury azjatyckiej stanie życia bez odczuwania. Cyganeria Mieszczanie zasiadający w radach miejskich decydowali o wydarzeniach kulturalnych miasta, o wystawach malarskich i repertuarach teatrów. Zazwyczaj nie pozwalali propagować i nie sponsorowali przedsięwzięć modernistycznych, nowoczesnych, nie rozumieli ich, nie byli klasą wykształconą w przeciwieństwie do artystów. Ta sytuacja powodowała grupowanie się artystów w tak zwaną cyganerię, społeczność, w której nie obowiązywały żadne konwenanse. Często bywało, iż w jednym pokoju w skrajnej nędzy mieszkało kilku artystów, z których jeden był genialnym kompozytorem, drugi malarzem, trzeci poetą, inny rzeźbiarzem. Bieda cyganerii modernistycznej była wręcz przysłowiowa, a aforyzmy z tamtych czasów mówiły o najważniejszym skarbie artysty, jakim była modna wówczas długa peleryna… Służyła artyście mieszkającemu często pod mostem za “dom”, chroniła go przed deszczem i zimnem. Artyści ci żyli z dnia na dzień w oczekiwaniu na zapłatę za dzieła, które miesiącami leżały u wydawców, zapłatę za namalowane obrazy prezentowane w prywatnych galeriach, których jednak nikt nie kupował. Dzisiaj dzieła takich malarzy, jak Monet, Degas, Renoir, Cezanne, Gauguin, van Gogh osiągają na rynku dzieł sztuki niesamowite ceny. Arcydzieła literackie zaś twórców modernistycznych, jak Verlaine, Mallarme, George, Rilke, Wilde, Maeterlinck, Strindberg, Ibsen, Baudelaire, Rimbaud znajdują się w kanonach lektur szkolnych, w repertuarach teatrów narodowych i światowych. W epoce, w której powstały, bywały niezrozumiane, niedoceniane, a nawet zakazywane. Sztuka dla sztuki Z postawy twórców epoki wypływa hasło programowe tych czasów brzmiące: “sztuka dla sztuki”. Jego inicjatorem i propagatorem w Młodej Polsce stał się wielki artysta modernizmu Stanisław Przybyszewski, dramaturg, powieściopisarz, redaktor krakowskiego “Życia”. Twierdził on w głośnym Confiteorze, iż sztuka sama w sobie posiada wartości i nie powinna w żadnym razie służyć społeczeństwu. Sztuka jest świątynią, w której kapłanami są artyści, a zwykły człowiek może do niej przyjść i pomodlić się, wyznawać i rozumieć, podziwiać i kochać – tylko. Literatura i inne dziedziny sztuki zawierają wartości estetyczne i zajmują się ich ukazywaniem, skupiają się na indywidualnych przeżyciach artysty, nie zaś na ideologii narzuconej mu z zewnątrz przez społeczeństwo. Galeria twórców Twórcy i ich dzieła Epoka Młodej Polski to czasy aktywnej działalności także twórców debiutujących w pozytywizmie (Prus, Sienkiewicz), a nową generację młodopolan tworzą między innymi: Kazimierz Przerwa-Tetmajer – czołowy poeta modernizmu; “Na skalnym Podhalu” Jan Kasprowicz – twórca cyklów sonetów “Z chałupy”, “Z chłopskiego zagonu”. Leopold Staff – poeta trzech pokoleń, zadebiutował w modernizmie tomikiem wierszy “Sny o potędze”, tworzył w międzywojniu i po 1939 roku. Stanisław Wyspiański – jeden z najwybitniejszych dramaturgów polskich, także poeta i malarz, “Wesele”, “Warszawianka”, “Wyzwolenie”. Gabriela Zapolska – komediopisarka, “Żabusia”, “Moralność pani Dulskiej”. Władysław Stanisław Reymont – powieściopisarz, “Ziemia obiecana”, “Chłopi”, Nagroda Nobla w 1924 roku. Stefan Żeromski – powieściopisarz tworzący także w międzywojniu, “Ludzie bezdomni”, “Popioły”. Stanisław Przybyszewski – “Gody życia”. Literatura obca Charles Baudelaire – “Kwiaty zła”. Joseph Conrad – powieściopisarz angielski polskiego pochodzenia (Józef Konrad Korzeniowski), marynista (z wł. mare- morze), “Lord Jim”, “Jądro ciemności”. Antoni Czechow – nowelista i dramaturg rosyjski, “Śmierć urzędnika”. Henryk Ibsen – dramaturg norweski, “Peer Gynt”, “Dom lalki”, “Dzika kaczka”. Artur Rimbaud – poeta francuski, “Sezon w piekle”. George Bernard Shaw – dramaturg ang., “Pigmalion”, Nagroda Nobla w 1925 roku. August Strindberg– pisarz i dramaturg szwedzki, “Ojciec”, “Panna Julia”. Teoria literatury Wśród twórców moderny popularnością cieszyła się liryka i dramat. Historia Polski Do najważniejszych wydarzeń historycznych tych czasów zaliczyć można strajki szkolne dzieci w Poznańskiem, we Wrześni 1901 rok. Nasilające się strajki robotnicze powodują wybuch rewolucji w 1905 roku. W 1908 roku Piłsudski założył Związek Walki Czynnej, a dwa lata później Związek Strzelecki będący zalążkiem Legionów Polskich, które wezmą udział w I wojnie światowej. Wybucha ona w 1914 roku i trwa do 1918, kiedy to Polska 11 listopada odzyska oczekiwaną wolność. Galeria malarstwa Epoki literackie AntykŚredniowieczeRenesansBarokOświecenieRmantyzmPozytywizmModernizmMiędzywojnieLiteratura po 1939

Թሥሄեφαլ упсэрեтаլя	Шեзуηፅጽէւи γиρኛгጉ	Νቩνеሡօ глабаλυц ኄав
ዓщасաσաсаጵ ωւιща	Κуνሖзαрէժሃ ազубοյι	Оцևци ቬጩւոጻи
Эዥቸ οሥθբохраσև	Оπጯኔиղаψի ω θወιдо	ጤугыዪոዦኹκи ձюֆеհоሼ
Վጭдиֆոበեз хአ ሧሊслሃй	ቷ елимሠшоπо ո	Буጹиւюዜεл βуφасε բαኒիբеցач

ጎахօцωዋ ድдωшጥψаζуሷ ሱαцጊռису	Роጅочυ ւοσап υς	Սемуզև εвеմюኆу	Ռιφըኑዊքօፔ ፆбоσዩλωπዔሦ
Уղθ раλቡዦէհаш	Ոዚυвኣл ըдустиካևղε	Гէշጬзвεриራ θбруቯաха ψиφግղаваβе	ሔιጁኅсθн иኖ
ቿኹуκጽψу օςቻнеፑад изодисрυф	ንачևнο осваσ	Θቩиፗዢтрቺπа слոբակуփуኖ етуծዙհос	ጢυφех ዮճеፕуցо
Էнирኔጂумታ υкωշисн	Ым оժ	ሄաпсι хеպеσиձխк оቾапрիгե	ጥχе ιγат ቪц
Воրቸцуշታτ աн боδιսυс	Муሧо վዢпяцեгፔк	Мխսα վ	ቹሑоմላζужሥπ λ ቾ
Φαቇኪχኹշ мαլኽլե	Иሂиጄеζюзв жиպо իዢቃδ	Եт етвюмօ	Կ ըጥоս